Mendoza_herriaren irakurketa eta proposamen hastapenak

Baliabideak:

- Bertako landalurrak, eta landatu daitezkeen lehengaiak.

- Eraikin monumentalak: dorretxea, eliza, zubi erromatarra edota harrizko pikotak.

- Eraztun berdearen ibilbidea eta hainbat bizikleta ruten gertutasuna.

Helburuak:

- Gasteizeko eraztun berdeari, gure herrietatik pasako den ibilbide bat gehitzea, Zadorra ibaiaren eta bere ibai-adarretako baten bideak jarraitzen, herriaren barne zirkulazio eta espazio publikoak sortuz. Honekin oinezko zein bizikletaz eginiko garraioak errepideetatik eginikoekin bereizten ditugu.

- Bertako lehengaiak produzitzea, produktuen salmentarako politika berriak proposatuz, herria beraren probetxurako.

- Potentziatutako aktibitate hori interesgarri bihurtu, zerbitzu ezberdinak eskainiz, hala nola hezkuntza, turismo edota aisia.

hiltzen den herria

Itzuli ginen halako baten Gasteiz inguruko herrietan zehar egindako ibilbide hartatik eta jasotako informazioa apur bat ordenatzen hasi ginen: argazkiei ikutu batzuk eman, planoak txukundu...

Elkarrizketetatik jasotako informazioa nolabait ordenatzen hasteko garaia zen; zein informazio genuen eta garrantzitsua zer iruditzen zitzaigun erabakitzeko garaia.

Honekin, ikuspegi orokor bat atera genuen eta ondoriotara pasa ginen: zer zuten hiru herriek amankonmunean? Ebidenteagoak ziren herritarren adina edo bertako lasaitasuna bezalako ezaugarriak alde batera utziz, herritarren artean zabaldutako iritzi orokor batean  zentratu ginen:

"ez dugu ezer aldatzea nahi"

Proiektu bat egitera zoazela herri bat bisitatzen duzunean, beharbada ez da entzun nahiko zenukeen lehen gauza. Bestalde, berriz ere herritarren adina kontuan hartzen badugu, eta herriarekin lehen kontaktuan gaizki seinalizatutako partzela pribatu batetatik garrasika bota gintuztela gogoratuz, ez zen harritzekoa izan ere.

Dena den, jarrera honek erronka berri bat ezartzen zigun: zein proiektu mota egin daiteke bertakoen bizimodua hobetzeko beraiek badira ezer aldatu nahi ez dutenak?
Azkenean galdera gaizki planteatu genuelako ondoriora iritxi ginen eta honakoa planteatu genuen: benetan garrantzitsua al da herritxo batetako lau agurek esandakoari buru belarri jarraitzea ala oker egon litezke aldaketak benetan beharrezkoak direlako herriaren onerako? Gure analisiak izenburu berri bat hartu beharko luke beharbada:

"komeni al zait ezer ez aldatzea?"

Hemendik abiatuta, aldaketa ezak ekarriko lituzkeen hainbat ondorio aipatu genituen; kutsadura edo zerbitzu eta mantenimendu falta besteak beste.

Honela, apur bat fatalista baina posiblea litzatekeen egoera bat planteatu genuen, aldaketak berandu baino lehen beharrezkoak izango zirelako ondoriora iritsiz, bestela, herrian gero eta biztanle gutxiago izango ziren eta abandonatutako herri bat izatera iritxi zitekeen.

bertako produktuak bertakoek aprobetxatzeko

Okina herrian (Araban) inguruko basoetako egurra aprobetxatu eta herritar guztientzat balioko duen kalefakzio sistema jartzea erabaki dute. Honela, bertan ugaria den produktu bati irteera ematen diote eta herriaren onurarako erabiltzen dute, ez dago batere gaizki:

El pueblo alavés de Okina, premiado por su calefacción de madera comuna

bajo el cielo de berlin

"observar no es mirar hacia abajo, sino al nivel de los ojos"

Der Himmel über Berlin da pelikula alemaniar honen berezko izena, baina Les ailes du désir izena jarri zioten frantsesez eta horregatik, peliculasyonkis-en bilatzen baduzue, Las alas del deseo izenpean aurkituko duzue, bestela ez baitu ematen ikusteko aukerarik.

Uste dut ikusi duenak nirekin bat egingo duela oso pelikula berezia dela esaten dudanean, irakurri dudanaren arabera, erdi inprobisatuta filmatu baitzen. Win Wenders zuzendariak aingeruei buruzko pelikula bat egin nahi zuen eta bere lagun Peter Handkeri gidoi bat asmatzeko eskatu zionean, honek bakarizketa solte batzuk besterik ez zizkion eman filmatzen hasteko. Honela, era kaotiko xamar batean filmatutako sekuentzia solte batzuk grabatzea lortu zuten, gehienetan hitzik gabekoak baina geroago voz en off esaten dena gehitu zitzaiena.

Berlineko biztanleen artean bizi diren aingeru batzuei buruzko pelikula da, jenderen bizimodua aztertuz hilezkortasunean bizi direnak, baina inork beren presentzia somatu gabe. Aingeruetako bat, Damiel, ezin sentitzeaz nazkatuta uko egiten dio hilezkortasunari gizon bihurtzeko. Honela, Marion izeneko emakume bat ezagutzen du eta hontaz maitemintzen da.

Berezitasunekin jarraituz, hau ere irudiaren garrantzia asko zaintzen duen pelikula dela esan beharra dago, aingeruen begirada hotza irudikatzen duten txuribeltzezko eszenak koloretazkoekin nahasten dituelako besteak beste. Gainera, Peter Falk (Colombo!!!) aktorea agertzen da, bere burua interpretatuz, gure protagonistak baino lehen bide berdina egin duen aingeru baten paperean.

Pelikulak gogora ekarri dit proiektoseko blogean jarritako Jan Gehl-en bideoa, non giza eskalara gehiago hurbildu behar garela esaten duen. Esan daiteke ikuspuntu horren metafora moduko bat egiten duela eta hasierako txuribeltzezko eszena aereo hoietatik kale mailako kolorezko mundu batetara pasatzen dela bertakoek sentitzen dutena benetan ulertzeko.

Bixenteren klasetako arkitektoaren irudia

Bueno, amaitzeko Jean Nouvelen eraikin bat aipatu nahiko nuke. Entzuna nuen arkitekto honengan zineak eragina izan duela, baina ez nuen uste horren ebidentea izango zenik. Honako hau Zlatý Anděl (Urrezko Aingerua) Pragan dagoen eraikina da, 2001ekoa. Fatxadari arretaz begiratzen badiozue, pelikulako portada den aingeruaren irudia duela ikusiko duzue.

Zlatý Anděl

terrenoarekin kontaktuan

3 herrietako bat (martioda)

Proiektuarekin lehen kontaktu bat izateko ordua iritxi zen, eta zein ingurutan lan egin beharko genuen jakin ondoren (gure kasuan Mendoza, Martioda edo Forondan) hara joan ginen egunpasa bertako giroa ezagutzera. Proiektuari buruzko gauza handirik jakin gabe joan ginen, herriak nolabait berraktibatu behar genituela eta haien arteko eta Gasteizekiko loturak landu beharko genituelako ideiarekin soilik. Desinformazio honen helburua aurrez eginiko ideia batekin ez joetea eta bertan dagoenan oinarritzea izango zela imajinatzen dut. Bestalde, zer kontuan hartu eta gure lehen azterketak zertan zentratu beharko genituen jakitea ere zailtzen zuen.

Hala ere, zeozer prestatuta joan ginen hara, denbora zeozertan aprobetxatzeko asmoz edo: argazki kamera pare bat, herriei buruzko informazio apur bat eta bertako jendeari egiteko galdera orokor batzuk prestatu genituen. Interesgarria iruditu zitzaidan bertakoek beren herriaz duten ikuspegia, gertuagoko ikuspegi bat ematen dizula iruditzen zait. Askotan, proiektatzen dugunean, jendea eraikinera helikopteroz hurbildu beharko balitz bezala egiten dugu, airetik oso ikuspegi erakargarria duten eraikinak eginez baina bertan ibiliko den jendea batere kontuan hartu gabe. Horregatik da interesgarria bertakoekin hitz egitea, liburutegi batean edo interneten aurkituko ez duzun informazio eta sentsazioak lor daitezkelako:

Foronda: Jauntxo batzuen menpe egondako herria da, bertan, dirua ez zuenak, dirua zuen norbaitentzat lan egiten zuen. Gero familia aberats horiek herritik alde egin zuten eta herria nahiko abandonatuta geratu zen. Aireportu bat eraiki zuten ondoan euskal herriko garrantzitsuena izango zelakoan, baina geroago loiukoa eraiki zen eta badirudi aldaketa hau herritarrei ez zitzaiela gehiegi gustatu. Gaur egun inguruko lurrak lantzen jarraitzen badira ere, kanpoko norbaitenak dira eta herriak ez du hauetatik etekinik ateratzen. Entrebistatu genuen bikotea Gasteizen bizi da, bere gurasoak bertakoak ziren eta asteburuetan batez ere bertara gerturatzen dira beren anai-arrebekin konpartitzen duten etxera. Erabiltzen ez den etxebizitza monumental asko dago herrian.

Mendoza: Bisitatu genuen lehen etxetik bota egin gintuzten, konturatu gabe esparru pribatuan sartu ginelako, izan ere, muga partzelarioak ez daude oso ondo zehaztuta. Herrian hiru urte zeramatzan Errioxako bikote bat entrebistatu genuen egunero kotxea hartu behar izaten zuena inguruetara lanera joateko. Herritarren bataz besteko adina uste bezain altua ez zela esan ziguten, bertara bizitzera etorritako familia berriak baitaude. Askok inguruko lurrak landuz lan egiten zuten. Mendozako dorretxea da herriko eraikinik aipagarriena, berrituta dagoena baina helbarrituentzat adaptatzeko dirurik ez izateagatik itxita dagoena. Honen aurrean aurkitzen den zubi erromatar txiki bat ere aipatu zigun bikoteak.

Martioda: Oso biztanle gutxiko herritxoa da, beharbada horregatik elkarrizketatzeko kale-txakur bat besterik ez genuen aurkitu. Badirudi nahiko abandonaturik dagoela, behintzat hori da egoera txarrean dagoen dorretxeak ematen duen itsura. Inguruko ikuspegi ederrak dauzka eta badirudi pegote moduan erantxitako etxetxo batzuen bitartez herriari bizia emateko alferrikako saiakera bat egin dela. Mendozan bezala, lurrak lantzeko tresneria bistan zuten etxe inguruetan eta biltegiak hauei eraintsita.

Orokorrean, hiru herriak landa lurrez inguraturik daude patata, erremolatxa, garia eta garagarra lantzen dira. Hontaz gain, gure arreta deitu zuten irasagar (membrillo) zuhaitz ugari aurkitu genituen ere.
Elkarrizketetatik, hiru herrietan errepikatzen zen iritzi orokor bat atera genuen: inork ez zuela ezer aldatu nahi.

paisaia

Paisaiari buruz ari garenean, hiztegiak naturarekin loturiko definizio bat emango digu. Gaur egun ordea, asko kostako zaigu gizakiak ukitu gabeko paisai bat aurkitzea, izan ere, horren naturalak iruditzen zaizkigun gure inguruko baso eta zelai gehienak ere gizakiak eraldatuak izan dira, askotan, uste duguna baino neurri handiagoan. Gure paisaia klasean ikusitako HR Gigerren ikuspegira geroz eta gehiago hurbiltzen dela esan genezake, non naturak eta artifizioak bat egiten duten benetan organikoa dena desberdintzea ezinezko eginez.

matrix pelikulako etorkizuneko paisaia

Horregatik, interesgarria izan liteke beste definizio batzuetara jotzea, esate baterako, Javier Maderuelok bere El Paiseko artikuluan aipatzen duenera (klik hemen artikulua irakurtzeko). Honen arabera, paisaiaren pertzepzioa norberaren esperientziari lotua egon liteke, bakoitzak paisaia konkretu bat ikustean horrek transmititzen dionari. Honela, definizioa asko zabaltzen da, eta beste motako paisaiak ere barne har ditzake (miktropaisaiak, paisaia urbanoak...).

Argazkilari baten edo pintore baten erretrato batek adibidez, irudi bat azaltzeaz gain zerbait gehiago transmititu nahi izaten dute, beren ikuspuntua edo esperientzia pertsonala adierazi nahi izaten dute. Horretarako teknika ugari erabil ditzakete, baina nik bereziki enkuadrea aipatu nahiko nuke. Izan ere, klasean ikusi genuen "primavera verano otoño invierno... y otra vez primavera" pelikulak harrituta utzi ninduen aspektu horrekin. Hasierako eszenetan erraz aurrikus daiteke pelikula osoan zehar zenbateraino zainduko den enkuadrea. Harrigarria iruditu zitzaidan nola erabiltzen dituen elementuak gure harreta bereganatzeko, adibidez, zuhaitz baten adarren bitartez marko bat sortzen duenean pelikulako monjearen tenpluaren inguruan. Kasualitez hor dagoela dirudien elementu baten bitartez gure begirada bideratzen du. 


Arkitekturan aplikatuta, paisaiaren arabera etxe bateko leiho bati forma bereziki emango bagenio bezala, nahi dugun ikuspegiaren zatia barruan ikus dadin. Aurreko urtean ere ikasgairen batean aipatu izan genuen hau, Juhani Pallasmaa bezalako arkitekto batzuen iritziz, gaur egungo arkitektura forma geometrikoei lotuegia baitago, sentimenduak transmititzea ordea, askoz garrantzitsuagoa da. Donostian eman zuen hitzaldiarekin batera arira datorren Nostalghia pelikula ikuskatu zen. Hontan, bere jaioterritik urrun etxeminez bizi den gizon baten istorioa kontatzen da, inguruko zelai eta eraikinek transmititzen dizkioten oroitzapen tristeak azaltzen dizkigularik. Bukaerako eszena honetan oroitzapen horien nahastea egiten du.